नर्भिक पुगेपछि ज्यान बच्छ भन्ने विश्वास दिएका छौं

वसन्तकुमार चौधरी
अध्यक्ष, नर्भिक इण्टरनेशनल अस्पताल

वसन्तकुमार चौधरी प्रतिष्ठित व्यावसायिक घराना ‘चौधरी ग्रूप’अन्तर्गतका डेढ दर्जनभन्दा बढी औद्योगिक–व्यापारिक प्रतिष्ठानका अध्यक्ष हुन् । गीतसङ्गीत र सामाजिक सेवामा अत्यन्तै धेरै रुचि भएका चौधरीले समाज कल्याण परिषद्, पशुपति क्षेत्र विकास कोषलगायत सामाजिक संस्थामा रहेर समेत काम गरिसकेका छन् । खासगरी पशुपति क्षेत्रलाई अतिक्रमणमुक्त बनाउन उनले शुरू गरेको अभियानले ठूलै प्रशंसा पायो । आफ्ना पितालाई प्रेरणाको प्रमुख स्रोत मान्ने चौधरी पशुपति बिस्कुट उद्योग र पशुपति मैदा मिलबाट नेपालको औद्योगिक क्षेत्रमा प्रवेश गरेका हुन् । तर, दीर्घकालीन रूपमा उनी शिक्षा र स्वास्थ्य सेवाको क्षेत्रमा लगानी केन्द्रित गर्ने सोच राखेर अघि बढिरहेका छन् । नेपालमै विश्वस्तरीय चिकित्सा सेवा दिने उद्देश्यले उनले स्थापना गरेको नर्भिक इण्टरनेशनल अस्पतालले भर्खरै १९ औं वार्षिकोत्सव मनाएको छ । नेपालको चिकित्सा सेवामा यो अस्पतालले एउटा ‘बेञ्चमार्क’ नै स्थापना गरेको उनको तर्क छ । नर्भिक अस्पतालको सेवा, नेपालको स्वास्थ्य क्षेत्रमा निजी लगानीलगायत विषयमा केन्द्रित रहेर आर्थिक अभियानका जनार्दन बरालले चौधरीस“ग गरेको कुराकानीको सार :

नर्भिक अस्पतालले स्थापनाको १९ वर्ष पूरा गरेको छ । अस्पतालको यो इतिहासलाई कसरी मूल्याङ्कन गर्नुहुन्छ ?

नेपालको एउटा व्यापारिक घराना दुई दशकअघि स्वास्थ्यजस्तो सेवा क्षेत्रमा आउँदा धेरैले अचम्म मानेका थिए । तर, यस्तो हुनुमा केही मनोवैज्ञानिक कारणहरू पनि छन् । १३–१४ वर्षको हुँदा मलाई पिसाबसम्बन्धी गम्भीर रोग लाग्यो । नेपालमा त्यसको उपचार गर्न सकिने अवस्था थिएन । भारतको नयाँ दिल्लीमा पनि अहिलेजस्तो सुविधा थिएन । अल इण्डिया इन्ष्टिच्युट अफ मेडिकल साइन्सेस नै त्यसबेलाको सबैभन्दा ठूलो र राम्रो स्वास्थ्य संस्था थियो । त्यहा मलाई भर्ना मात्रै गराउन पनि मेरो बुबाले निकै ठूलो परिश्रम गर्नुपर्‍यो, डाक्टरको ढोकाढोका चहार्नुपर्‍यो । भर्ना भएपछि पनि मैले रगतको पुरानो टाटो लागेको तन्ना भएको बेडमा दुई दिन बिताउनुपर्‍यो । मलाई त्यतिबेलादेखि नै सामान्य उपचारका लागि पनि किन विदेशमै जानुपर्ने ? हाम्रै देशमा त्यसको व्यवस्था गर्न किन सकिँदैन भन्ने लागिरहेको थियो ।

करीब २० वषअघि मेरो बुबालाई हृदयघात भयो । त्यसबेलामा वीर अस्पतालमा मात्रै आईसीयूको व्यवस्था थियो । बुबालाई सेवा दिने क्रममा त्यहा जुन दुःख गर्नुपर्‍यो, त्यसले पनि अस्पताल खोल्नुपर्छ भनेर मलाई झक्झक्यायो । युवावस्थामा म स्वास्थ्य शिविरहरू लिएर गाउँगाउँमा गए । त्यसबेला विभिन्न चिकित्सकहरूसँग मेरो नजिकको सम्बन्ध रहन गयो । अस्पताल स्थापनाका लागि त्यसले पनि मलाई सहयोग गर्‍यो ।

यो त मानवीय संवेदनाको कुरा भयो । अस्पतालमा यति ठूलो लगानी गरिसकेपछि त्यसको प्रतिफल पनि त खोजिन्छ नि ?

मैले ठूलो नाफा कमाउने उद्देश्यले अस्पताल खोलेको होइन । जुन स्तरको दक्ष जनशक्ति यहा कार्यरत छ, जुन किसिमको लगानी र खर्च छ, कुनै पनि अस्पातालले यसलाई थेग्न सक्दैन । आज यो अस्पतालमा एक जना बिरामी बराबर चिकित्सक र अन्य कर्मचारी गरी औसतमा पाँच जना कार्यरत छन् (बिरामी स्वास्थ्यकर्मी अनुपात १:५ छ) । अहिले यो अस्पतालमा १ सय बेड छन् र ५ सय चिकित्सक र कर्मचारी कार्यरत छन् । वास्तवमा यो अनुपात भनेको कुनै पनि अन्तरराष्ट्रिय अस्पतालको भन्दा निकै राम्रो हो । भारतमा पनि निकै राम्रो कर्पोरेट अस्पतालमा एक बिरामी बराबर दुई–साढे दुई स्वास्थ्यकर्मी हुन्छन् । हामीले यहा व्यक्तिगत सेवा दिइरहेका छौं । आफूलाई स्वास्थ्य सेवा लिनुपर्दा म के खोज्छु भन्ने सोचेर त्यही किसिमको सेवा हामीले प्रदान गरिरहेका छौं । र, त्यसैको परिणामस्वरूप ‘नर्भिक पुग्न पाइयो भने ज्यान चाहिँ जोगिन्छ है’ भन्ने विश्वास सर्वसाधारणलाई दिलाउन सफल भएका छौं । वास्तवमा यसबाट मैले कमाएको सम्पत्ति भनेको त्यही एउटा विश्वास हो ।

यो अस्पताललाई तपाईंहरूले पाँचतारेको संज्ञा दिनुभएको छ । त्यसरी मूल्याङ्कन गर्ने आधार के हो ?

अस्पताललाई त्यस रूपमा प्रमाणित गरिदिने कुनै निकाय छैन । तर, जसरी पाँचतारे होटलमा छिरेदेखि नै त्यहाको सेवा–सुविधा व्यवस्थित र व्यावसायिक तरीकाबाट प्रदान गरिन्छ, त्यही स्तरको सेवासुविधा प्रदान गरिएको हुनाले यसलाई पाँचतारे भनिएको हो । अस्पतालका कर्मचारी, स्वास्थ्यकर्मी तथा चिकित्सकको व्यवहार, पूर्वाधार र उपकरणको अवस्थालगायत आधारमा त्यसो भनिएको हो ।

नर्भिक अस्पताललाई आममानिसले साधारणभन्दा पनि विशिष्टीकृत (स्पेशलाइज्ड) अस्पतालका रूपमा बुझ्ने गरेका छन् । यथार्थ त्यस्तै हो ?

यो बहुविशिष्टीकृत (सुपरस्पेशलाइज्ड) अस्पताल हो । पहिले हामीले मुटुरोगलाई केन्द्रित गरेर नै सेवा शुरू गरेका थियौं । मानिसहरूमा अहिलेसम्म पनि त्यो छाप बसिरहेको छ । तर, अहिले मुटुरोग, स्त्रीरोग, बालरोग, अन्य शल्यक्रियालगायत हरेक क्षेत्रमा नेपालका सबैभन्दा राम्रा चिकित्सकहरू हामीसँग हुनुहुन्छ । त्यसैले गर्दा नै नर्भिक एउटा विश्वसनीय स्वास्थ्योपचारको थलो बनेको छ । म दावाका साथ भन्छु– नर्भिकको आकस्मिक सेवा नेपालभरमा सबैभन्दा राम्रो छ । मेरो संस्था भनेर मैले त्यसो भनेको होइन । हामी यसमा पूर्वाधारसम्पन्न छौं, जस्तोसुकै आकस्मिक स्थिति सृजना भए पनि हामी उपचार गर्न सक्छौं । त्यसभन्दा पछिको उपचारमा पनि हामी विश्वस्तरीय सेवा प्रदान गर्न सक्षम छौं ।

अस्पतालका आगामी योजनाहरू केके छन् ?

पहिलो त हामी नर्भिक अस्पतालमा १ सय बेड थपेर २ सय बेड क्षमताको बनाउ“दै छौं । दोस्रो, मैले यो १९ वर्षको यात्रामा के अनुभव गरें भने आफूलाई कस्तो किसिमको जनशक्ति चाहिन्छ, त्यो आफूले उत्पादन नगरीकन हुँदैन । अहिले नर्भिक एउटा ट्रेनिङ सेण्टरजस्तो पनि भएको छ । यहा केही समय मात्रै काम गरेका नर्स वा डाक्टरलाई अन्य अस्पतालले प्राथमिकताका साथ लिने गरेका छन् । वा, विदेश जानुपर्‍यो भने नर्भिकमा काम गरेको प्रमाणपत्र नै पर्याप्त हुने गरेको छ । हामीले जुन स्तरको विश्वास आर्जन गरेका छौं, त्यसलाई सकारात्मक रूपमा लिएका छौं । तर, हामीलाई पनि त जनशक्ति चाहियो । त्यसैले आफूलाई आवश्यक जनशक्ति आफैले उत्पादन गर्नुपर्छ भनेर हामीले ३ वर्षदेखि नर्सिङ कलेज सञ्चालन गरिरहेका छौं । अब हामी पूर्णस्तरको मेडिकल कलेज सञ्चालनको तयारीमा छौं ।

यो मेडिकल कलेज कहिलेसम्म सञ्चालनमा आउँछ ?

यो सञ्चालनमा आउन २ वर्ष लाग्छ । यसका लागि हामीले भारतको मेदान्त द मेडिसिटीसँग प्राविधिक सहकार्य गरेका छौं । डा. नरेश त्रेहान यसका संस्थापक प्रमुख हुनुहुन्छ । १ हजार ६ सय शह्याको यो अस्पताल भारतको सबैभन्दा आधुनिक अस्पताल हो । आगामी दुई हप्तामा यसका प्रमुखलगायत सम्पूर्ण विभागीय प्रमुखहरू नेपाल आउँदैछन् । त्यसबखत नर्भिकमा एक स्वास्थ्य शिविर पनि सञ्चालन गर्नेछौं । त्यही अवसर पारेर यो मेडिकल कलेजको योजना सार्वजनिक गर्नेछौं ।

यो मेडिकल कलेजको लागत र क्षमता कति हुन्छ ?

यसले एक शैक्षिक सत्रमा १ सय ५० विद्यार्थीलाई अध्ययन गराउनेछ । त्यसको क्लिनिकल अभ्यास गर्ने स्थान नर्भिक अस्पताल नै हुनेछ । मेडिकल कलेज, सामुदायिक अस्पताल र पुनःस्थापना केन्द्र मुख्य अस्पतालको १० किलोमिटरभित्र हुनुपर्ने सरकारको नियम छ । त्यसो हुँदा हामीले मेडिकल कलेज सीतापाइलाभन्दा माथि रामकोटमा स्थापना गर्दैछौं । यसमा रू. २ अर्ब रुपैयाँ लगानी हुनेछ ।

त्यसपछिका दीर्घकालीन योजना चाहि के छन् ?

नर्भिकको जुन स्तरको सेवा र विश्वसनीयता छ, त्यसलाई काठमाडौंमा मात्रै सीमित गर्नु राम्रो होइन । त्यसलाई मुलुकका विभिन्न भागमा विस्तार गर्नुपर्नेछ । त्यसैले नर्भिकको सेवालाई विभिन्न शहरहरूमा विस्तार गर्ने सोच मैले बनाएको छु । नेपाललाई स्वास्थ्य पर्यटनको गन्तव्य बनाउनुपर्छ भनेर मैले काम गरिरहेको छु । नेपालको हावापानी, यहाका मानिसहरूको व्यवहार त्यो यो क्षेत्रका लागि अत्यन्त आकर्षक पक्ष हुन् । त्यसैले नेपाललाई स्वास्थ्य पर्यटनको राम्रो गन्तव्यका रूपमा विकास गर्न सक्छौं, भन्ने मेरो दृष्टिकोण छ ।

अहिले पनि मानिसहरू उपचारकै लागि विदेश जाने र देशको पूँजी पलायन हुने स्थिति कायमै छ नि ?

हरेक किसिमका रोगको उपचार यहा हुन्छ भनेर म दाबी गर्दिन । एकादुई रोगका लागि बाहिर पनि जानुपर्ला । भारतमै पनि सबै रोगको उपचार हुन सक्दैन । तर, नेपालमा चाहिँ यहीँ उपचार हुन सक्ने रोगका लागि समेत बाहिर जाने प्रवृत्ति छ । त्यसो गर्नेहरू विशेषगरी दुई किसिमका छन् । एकथरि, प्रचूरमात्रामा वित्तीय स्रोत भएकाहरू छन्, जो हाछ्य आए पनि विदेशमै उपचार गर्न जान्छन् । तर, सबैभन्दा चिन्ता लाग्दो स्थिति कहानेर छ भने जनताले तिरेको कर उपयोग गरेर बसेका सरकारी अधिकारीहरू ससानो उपचारका लागि पनि मुलुक बाहिर जाने गर्छन् । यसबाट पहिलो त करदातालाई अन्याय भएको छ किनभने नेपालमै हुने उपचारका लागि उच्चपदस्थलाई विदेश पठाउन कर तिरिएको होइन । दोस्रो–यसबाट लामो अनुभव हासिल गरेर बसेका नेपाली चिकित्सकहरूको मनोबल गिराउने काम भइरहेको छ, जब नीतिनिर्माताहरूले नै आफ्नो देशको स्वास्थ्य सेवाप्रति विश्वास दर्शाउन सक्दैनन् भने यो क्षेत्र कसरी अघि बढ्न सक्छ ? म मेरो अस्पतालमा उपचार नगराएर अन्यत्र जान्छु भने अरूले यसलाई कसरी विश्वास गर्ने ? त्यसैले यहीँ उपचार गर्न सकिने रोगका लागि बाहिर जाने सरकारी ओहोदाका व्यक्तिहरूका सन्दर्भमा राष्ट्रले संवेदनशील भएर सोच्नुपर्छ । किनभने देशबाट अर्बौं रुपैयाँ उनीहरूकै माध्यम भएर बाहिरिएको छ ।

तर, नेपालभित्र विश्वसनीय उपचार हुन्छ भनेर जनतामा विश्वास दिलाउने काम पनि त सेवाप्रदायकको हो नि ?

त्यसो गर्ने काम निजीक्षेत्रले गरेको छ र उपचारकै लागि विदेश जानेक्रम धेरै हदसम्म घटिसकेको छ । एउटा सामान्य उपचारका लागि बाहिर जानुपर्ने अवस्था अहिले छैन । अनावश्यकरूपमा विदेश उपचारमा जाने परम्पराले ठूलो लगानी भइरहेको र विकसित भइसकेको स्वास्थ्य क्षेत्रको तेजोबधमात्र गर्छ । यो कुरा सर्वसाधारणले बुझ्न थालेका छन् ।

देशको स्वास्थ्य क्षेत्रमा सरकार र निजीक्षेत्र दुवैको लगानी छ । गुणस्तरको कुरा गर्ने हो भने निजीक्षेत्र निकै अघि र सरकार पछि रहेको अवस्था छ । तर, पनि निजीक्षेत्र सोचेजति इमानदार र प्रतिबद्ध नभएको हो कि भन्ने पनि देखिदै आएको छ नि ?

नेपालमा खुलाबजार अर्थनीतिको नाममा निर्णय गर्ने जुन प्रक्रिया छ, त्यसमा त्रुटि छ । कुनै पनि वस्तु र सेवा मुलुकका लागि कति आवश्यक पर्छ, त्यसको लेखाजोखा नीतिनिर्माताहरूले गर्नुपर्छ । होइन भने त्यसमा विकृति भित्रन्छ । स्वास्थ्य क्षेत्रमा पनि सोही कुरा लागू हुन्छ । स्वास्थ्य क्षेत्रमा निजीक्षेत्रको लगानी निकै ठूलो मात्रामा भइरहेको छ, तर त्यो केन्द्रीकृत छ । काठमाडौंभन्दा ५० किलोमिटर बाहिर गयौं भने एउटा ट्याब्लेट किन्न नपाउने स्थिति छ । यसले भोलिका दिनमा असहज स्थितिको सृजना गर्नेछ । यस सम्बन्धमा सरकारको दृष्टिकोण पनि स्पष्ट छैन । सरकारले यस सम्बन्धमा एउटा बलियो मापदण्ड पनि बनाउन सकेको छैन ।

अर्कातिर, सरकारले सरकारी र निजी अस्पतालका विषयमा दोहोरो मापदण्ड कायम गरेको छ । सरकारी अस्पतालहरूले जस्तोसुकै स्तर कायम राखे पनि हुन्छ । तर, निजीक्षेत्रको अस्पतालमा सानो त्रुटि भयो भने तीललाई पहाड बनाइन्छ । म दाबीका साथ भन्छु, स्वास्थ्यमा निजीक्षेत्रले लगानी नगरेको भए सानोभन्दा सानो रोगका लागि पनि नेपालीहरू विदेश जानुपर्ने अवस्था आउँथ्यो । अहिले ९० प्रतिशत स्वास्थ्यसम्बन्धी सेवाको भार निजीक्षेत्रले थेगिदिएको छ । यो कुरालाई सरकारले स्वीकार गर्नुपर्‍यो । निश्चित रूपमा निजीक्षेत्रले गरेका क्रियाकलापको अनुगमन र नियमन सरकारले गर्नुपर्छ । सबै स्वास्थ्यसंस्थाहरूलाई एउटै दृष्टिबाट हेर्नुहुँदैन । आकार गोलो भन्नेबित्तिकै स्याउ र आलु एउटै हुँदैन । सरकारको दृष्टिदोष यहीँनेर छ । सरकारले गलत र सही छुट्ट्याउनै नसकेको अवस्था छ ।

दीर्घकालीन रूपमा स्वास्थ्य क्षेत्रमा सरकार र निजीक्षेत्रको लगानी समानान्तर रूपमा जान सक्ने अवस्था छ कि छैन ?

विश्वव्यापी रूपमा नै स्वीकारिएको कुरा के हो भने, सरकारको काम आधारभूत स्वास्थ्य सुविधा प्रदान गर्नु हो । विशेषज्ञ सेवा उपलब्ध गराउने काम सरकारको होइन । यस्तो सेवा सरकारले एक स्थानमा उपलब्ध गराउने अर्को स्थानमा नगराउने भनेर हुँदैन । कि त सरकारले सबै स्थानमा विशेषज्ञ सेवा उपलब्ध गराउन सक्नुपर्‍यो होइन भने त्यसको जिम्मा निजीक्षेत्रलाई दिनुपर्‍यो । र, निजी क्षेत्रको सेवामाथि प्रभावकारी ढङ्गबाट अनुगमन र नियमन गर्नुपर्छ । निजीक्षेत्रलाई ओझेलमा पार्ने गरी कुनै एउटा क्षेत्रमा सरकारले लगानी गर्न मिल्दैन । त्यो जनताले तिरेको करको दुरुपयोग हो । यस हिसाबले यस क्षेत्रमा सरकार र निजीक्षेत्र दुवैको उपस्थिति हुनुपर्छ ।

‘चौधरी ग्रूप’को व्यवस्थापन मोडलका बारेमा बताइदिनोस् न ।

चौधरी ग्रूप एउटा छाता हो । त्यो छाताको बिँडलाई हामी तीन जना दाजुभाइले समातेका छौं, त्यो ओढेका छौं । तर, हामी तीनै जना दाजुभाइको आआफ्नो व्यक्तित्व, व्यवसाय, उद्देश्य र क्रियाकलापहरू छन् । र, आआफ्ना उद्देश्यअनुसारका क्रियाकलाप गर्नका लागि तीनै जना स्वतन्त्र छन् । तर, एकले गरेको व्यापार अरूले नगर्ने भन्ने हामीबीचको सहमति छ । चौधरी ग्रूप भनेको मेरो बुबाले स्थापना गरिदिनुभएको एउटा सिद्धान्त हो । मुलुकलाई लुट्नुहुन्न, जुन मुलुकबाट तिमीहरूले कमाएका छौं, त्यसलाई घात गर्नुहुन्न, जुन माटोमा हुर्किइएको छ, त्यसलाई सिञ्चन गर्नुपर्छ भन्ने उहाको सिद्धान्त हो । त्यही सिद्धान्तलाई हामीले अ“गालेका छौं ।

तपाईंको दीर्घकालीन लगानी कुन क्षेत्रमा हुँदै छ ?

मैले शिक्षा र स्वास्थ्य दुईओटा क्षेत्रलाई प्राथमिकता दिएर अघि बढाउने सोच लिएको छु । शिक्षा क्षेत्रमा पनि हामी स्वास्थ्य शिक्षामा मात्रै केन्द्रित हुँदैनौं । उद्योगकै क्षेत्रमा पनि पनि मेरा जति उद्योगहरू सञ्चालन छुन् ती प्रत्यक्ष रूपमा जनतासँग जोडिएका छन् । मेरा प्रायः सबै उद्योगहरू कृषिजन्य छन् र कृषकसँग मिलेर काम गर्छु । अब केन्द्रित हुने सोच बनाइएका क्षेत्रहरू स्वास्थ्य र शिक्षा पनि प्रत्यक्ष रूपमा जनतासँग जोडिएका विषय हुन् । जनतासँग प्रत्यक्ष रूपमा जोडिनु मेरो रुचिको विषय पनि हो ।